نامگذاری سوره قَمَر

این سوره را به این دلیل قَمَر (ماه) نامیده‌اند که آیه نخست آن، از معجزه شق القمر (شکافتن‌شدن ماه) یاد می‌کند.

نام دیگر این سوره، اقتربت یا اقتربت الساعة است که از آیه اول گرفته شده است.

در بعضی از روایات آمده که این سوره در تورات «مُبیَضَّة» نام دارد.
 

محل و ترتیب نزول

سوره قمر جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، سی و هفتمین سوره‌ای است که بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) نازل شده است.

این سوره در چینش کنونی مُصحَف، پنجاه و چهارمین سوره است و در جزء ۲۷ قرآن جای دارد.
 

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره قمر ۵۵ آیه، ۳۴۲ کلمه و ۱۴۷۰ حرف دارد. این سوره از نظر حجمی جزو سوره‌های مُفَصَّلات (دارای آیات کوتاه) و در حدود نیم حزب قرآن است.
 

آیات مشهور

آیات مشهور این سوره شامل:
 
وَلَقَدْ یَسَّرْ‌نَا الْقُرْ‌آنَ لِلذِّکْرِ‌ فَهَلْ مِن مُّدَّکِرٍ‌ (آیه ۱۷)
ترجمه: قطعاً قرآن را براى پندآموزى آسان کرده‌ایم؛ پس آیا پندگیرنده‌اى هست؟

در تفسیر این آیه آمده است منظور از آسان کردن قرآن این است که خداوند به گونه‌ای آن را بیان کرده که فهم مطالب برای عام و خاص مردم آسان است و هر یک به اندازه فهم خود چیزی از آن می‌فهمد.

در واقع انذارها و بشارت‌هایش صریح و گویا، داستان‌هایش واقعی و پرمحتوا، دلیل‌هایش قوی و محکم و منطقش متین است و آنچه برای تأثیرگذاشتن نیاز است در سخن قرآن جمع است.
 
إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَنَهَرٍ‌ فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِیکٍ مُّقْتَدِرٍ‌ (آیه ۵۴-۵۵)
ترجمه: در حقیقت، مردم پرهیزگار در میان باغها و نهرها، (۵۴) در قرارگاه صدق، نزد پادشاهى توانایند.

این آیات که از بخشش‌های مادی بهشتیان (باغ‌های وسیع و نهرهای جاری) و از نعمات معنوی آن (حضور در پیشگاه قرب ملیک مقتدر) سخن می‌گوید، در حال بشارت‌دادن به اهل تقواست که دو ویژگی را در خود دارد: نخست اینکه، بهشت جایگاه صدق است و هیچ‌گونه باطل و بیهودگی در آن راه ندارد و تمام وعده‌های خداوند در آنجا عینیت پیدا می‌کند و دیگر اینکه: در آنجا نهایت قرب و نزدیکی معنوی و نه جسمانی به خدا وجود دارد. 1


 

آثار و برکات سوره

آثار و برکت این سوره شامل:
 
1-جهت یافتن محبوبیت نزد مردم
از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم روایت شده است: هر کس در روز جمعه هنگام ظهر سوره قمر را بنویسد و آن را همراه خود قرار دهد در نزد مردم آبرومند و محبوب خواهد بود.
 
2- آسان شدن کارهای سخت
امام صادق علیه السلام فرموده اند: اگر در ظهر روز جمعه سوره قمر را بنویسد و با خود همراه داشته باشد به اذن خداوند کارهای سخت بر آنان آسان می شود.
 

فضیلت قرائت و خواص سوره قمر

از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روایت شده است: هر کس سوره قمر را یک روز در میان قرائت کند در حالی وارد قیامت می شود که صورتش مانند شب چهارده می درخشد و هر کس آن را هر شب قرائت کند بهتر است و در روز قیامت در حالی می آید که چهره اش از سفیدی می درخشد.

هم چنین ابن عباس از ایشان نقل می کند: قاری سوره قمر در کتاب آسمانی تورات سپیدرو نامیده شده استو در روزی که چهره ها سپید یا سیاه می شود چهره قاری آن سپید و نورانی است. 2
 

داستان سوره قمر

در تفسیر قمی در معنای (اقتربت الساعة) آمده که: یعنی قیامت نزدیک شد، چون بعد از پیامبر اسلام دیگر پیامبری تا قیامت نخواهد آمد، و طومار نبوت و رسالت برچیده شد.

و در معنای (انشق القمر) آمده که قریش از رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم خواست تا معجره ای برایشان بیاورد، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دعا کرد، و از خدا خواست قرص قمر را برایش دو نیم کند، و خدای تعالی این کار را کرد، به طوری که مشرکین همه آن را دیدند، و دوباره آن دو قسمت به هم چسبیدند، با این حال گفتند: سحری مستمر یعنی صحیح.

و در امالی شیخ به سند خود از عبیداللّه بن علی از حضرت رضا از آبا گرامی اش از علی علیه السلام روایت آورده که فرمود: در مکه قرص قمر دو نیم شد، رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: (شاهد باشید، شاهد باشید).

مؤلف: مساله انشقاق قمر برای رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم در روایات شیعه از ائمه اهل بیت علیهم السلام در روایاتی بسیار آمده، و علما و محدثین ایشان آنها را بدون هیچ توقفی پذیرفته اند.

و در الدر المنثور است که: عبدالرزاق، احمد، عبد بن حمید، مسلم، ابن جریر، ابن منذر، ترمذی، ابن مردویه، و بیهقی (در دلائل)، از انس روایت کرده اند که گفت: مردم مکّه از رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم معجزه ای خواستند، خدای تعالی قرص ماه را دو نیم کرد، و به دنبالش آیه نازل شد: (اقتربت الساعة و انشق القمر... سحر مستمر) یعنی سحری از بین رفتنی.

و در همان کتاب است که ابن جریر، ابن منذر، ابن مردویه، ابو نعیم، و بیهقی، هر دو در کتاب دلائل خود از طریق مسروق از ابن مسعود روایت کرده اند گفت: در عهد رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم قرص قمر دو نیم شد، و قریش گفتند: این سحر ابن ابی کبشه بود، آنگاه به یکدیگر گفتند: منتظر باشیم تا مسافران از خارج بیایند، ببینیم آیا آنها هم این جریان را دیده اند یا نه، چون محمد نمی تواند تمام مردم عالم را سحر کند، مسافران یکی پس از دیگری از راه رسیدند، و قریش جریان را از ایشان پرسیدند، گفتند: آری ما هم دیدیم که ماه دو نیم شد، راجع به این جریان بود که خدای تعالی این آیه را نازل کرد (اقتربت الساعة و انشق القمر).



و نیز در آن کتاب است که مسلم، ترمذی، ابن جریر، ابن منذر، ابن مردویه، حاکم، بیهقی و ابو نعیم، در دلائل از طریق مجاهد از ابن عمر روایت کرده اند که: در تفسیر آیه (اقتربت الساعة و انشق القمر) گفته: این آیه مربوط به جریانی است که در عهد رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم پیش آمد، یعنی قرص ماه دو نیم شد، یک نیمه آن جلو کوه و نیم دیگرش پشت کوه قرار گرفت، و رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم عرضه داشت: پروردگارا شاهد باش.

و باز در همان کتاب آمده که احمد، عبد بن حمید، ترمذی، ابن جریر، حاکم، ابو نعیم، و بیهقی از جبیر بن مطعم روایت کرده اند که در شان نزول آیه و (انشق القمر) گفته: ما در عهد رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم در مکّه بودیم که قرص ماه دو نیم شد، نیمی بالای این کوه قرار گرفت، و نیمی دیگر بر بالای این کوه دیگر ایستاد، مردم گفتند: محمد ما را سحر کرد، در آن میان مردی گفت اگر سحر باشد تنها می تواند برای ما سحر باشد، و او نمی تواند تمام مردم را سحر کند.

و نیز در آن کتاب آمده که ابن جریر و ابن مردویه و ابونعیم (در کتاب دلائل) از ابن عباس روایت کرده اند که در تفسیر آیه (اقتربت الساعة و انشق القمر) گفته: این جریان قبل از هجرت اتفاق افتاده بود، و آن از این قرار بود که ماه دو نیم شد، به طوری که همه هر دو نیمه آن را دیدند.

و نیز در آن کتاب است که ابن ابی شیبه، عبد بن حمید، عبداللّه بن احمد، در کتاب زوائد الرهد، و ابن جریر و ابن مردویه و ابونعیم، از ابی عبد الرحمان سلمی روایت کرده اند که گفت: روزی در مدائن حذیفه بن یمان برای ما خطبه خواند، بعد از حمد خدا و ثنای او گفت:

(اقتربت الساعة و انشق القمر)، آگاه باشید که ساعت قیامت نزدیک شد، آگاه باشید که قرص ماه در عهد رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم پاره شد، آگاه باشید که دنیا فراق خود را اعلام نمود آگاه باشید امروز مسابقه و فردا روز پیروزی است.

مؤلف: مساله انشقاق قمر به دعای رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم از این چند نفر از صحابه یعنی انس، عبداللّه بن مسعود، ابن عمر، جبیر بن مطعم، ابن عباس، و حذیفه بن یمان، به طرق بسیار مختلفی نقل شده.

و در روح المعانی از جمله صحابه ای که این جریان از ایشان نقل شده علی علیه السلام را شمرده، و آنگاه از سید شریف نقل کرده که او در کتاب خود (شرح المواقف) از ابن سبکی نقل کرده که او در کتاب خود (شرح مختصر) گفته: این حدیث متواتر است، و نباید در تواترش تردید کرد.

خوب این حال حدیث بود از نظر اهل سنت، وضع آن را از نظر شیعه نیز دانستی، حال به بحث پیرامون این جریان بپردازیم.

در کمال الدین به سند خود از علی بن سالم از امام صادق علیه السلام روایت کرده که گفت:

از حضرتش پرسیدم: آیا افسون می تواند چیزی از قدر را دفع کند؟ فرمود: خود افسون نیز از قدر است.

و فر مود: قدریه، مجوس این امتند، همان کسانی هستند که خواستند خدا را به عدالت بستایند، او را از سلطنتش عزل کردند (و قدرتش را محدود ساختند)، درباره همینها بود که آیه (یوم یسحبون فی النار علی وجوههم ذوقوا مس سقر انا کل شی خلقناه بقدر) نازل گردید.

مؤلف: منظور از (قدریه) کسانی هستند که منکر قدرند، و این مسلک معتزله است، که قائل به تفویضند (می گویند خدا بعد از خلقت دیگر دخالتی در امور عالم ندارد)، و این که فرمود: قدریه، مجوس این امتند بدین جهت است که قدریه می گویند: خالق افعال اختیاری انسانها خود انسانهایند، و خدا خالق چیزهای دیگر است، در نتیجه قائل به دو اله شدند، همان طور که مجوس قائل به دو اله بودند، یکی خالق خیر و یکی هم خالق شر.

و این که فرمود: (خواستند خدا را به عدالت بستایند او را از سلطنتش خارج کردند)، از این نظر بود که قدریه برای فرار از جبر که منافات با عدالت دارد و به منظور اثبات عدالت خدا سلطنت او را نسبت به اعمال اختیاری بندگان سلب کردند و گفتند: هیچ رابطه ای میان افعال بندگان و خدا وجود ندارد.

و این که فرمود: (آیه مذکور درباره آنان نازل شده...) منظور این بوده که آیات مذکور نسبت به این قوم هم صادق است، نه این که آیات درباره ایشان نازل شده باشد، و ایشان مورد نزول آنند، برای این که در تفسیر آن توجه فرمودید که گفتیم بیان آیه از نظر سیاق بیانی است عمومی، البته در این باره که آیات مذکور درباره قدریه نازل شده به جز روایت بالا روایاتی دیگر نیز هست، که از امام ابی جعفر باقر و امام صادق علیه السلام و نیز از طرق اهل سنت روایاتی در این معنا از ابن عباس و ابن عمر و محمد بن کعب و دیگران نقل شده.

و در الدر المنثور است که احمد از حذیفه بن یمان روایت کرده که گفت: رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: برای هر امتی مجوسی و مجوس این امت کسانی هستند که می گویند قدری در کار نیست....

مؤلف: این روایت را صاحب ثواب الاعمال به سند خود از امام صادق علیه السلام از آبای گرامی اش از علی علیه السلام روایت کرده، ولی عبارت آن چنین است: برای هر امتی مجوسی است، و مجوس امت کسانیند که می گویند قدری در کار نیست.

و نیز در همان کتاب است که: ابن مردویه به سندی که از ابن عباس روایتش کرده آمده که گفت: رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: منظور از کلمه (نهر) فضا و وسعت است، نه نهر آب.

و نیز در همان کتاب آمده که ابو نعیم از جابر روایت کرده که گفت: روزی در وقتی که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم در مسجد مدینه (نشسته) بود بعضی از اصحابش سخن از بهشت به میان آوردند، رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: ای ابا دجانه مگر متوجه نشده ای که هر کس ما را دوست بدارد و با محبت ما آزمایش شده باشد خدای تعالی او را با ما محشور خواهد کرد؟ آنگاه این آیه را تلاوت فرمود: (فی مقعد صدق عند ملیک مقتدر).

و در کتاب روح المعانی در ذیل جمله (فی مقعد صدق...) گفته: جعفر صادق (رضی اللّه عنه) در این باره فرموده: معنای این که خدای تعالی در این آیه مکان و مجلس را با کلمه (صدق) ستوده این است که: در آن مجلس به جز اهل صدق کسی نخواهد نشست. 3

پی نوشت:
1.www.fa.wikishia.net
2.www.abdanan.kowsarblog.ir
3.www.ommolketab.ir